Farmakoterapia i fitoterapia w zespole policystycznych jajników (PCOS) 2025

Szczegóły: Kategoria: Leczenie; Utworzono: 07 listopad 2025

10863548 xl Zespół policystycznych jajników (pcos) to jedno z najczęstszych i najbardziej złożonych zaburzeń hormonalnych u kobiet. Jego wpływ wykracza daleko poza układ rozrodczy, obejmując również metabolizm, skórę i zdrowie psychiczne. W artykule przyglądamy się zarówno farmakologicznym, jak i roślinnym metodom wspierania zdrowia kobiet z PCOS, pokazując praktyczne przykłady i wyniki badań.

Zespół policystycznych jajników, znany jako PCOS (ang. polycystic ovary syndrome), dotyka kobiety na każdym etapie życia – począwszy od okresu dojrzewania, przez okres reprodukcyjny, aż po etap klimakterium. Na rozwój choroby wpływ mają nie tylko czynniki genetyczne, ale w szczególności środowiskowe. Uwarunkowania prowadzące do indukcji zespołu policystycznych jajników obejmują m.in.: niską masę urodzeniową, zaburzenia rozwoju wewnątrzmacicznego, nagły rozwój owłosienia płciowego, podwyższone ryzyko wystąpienia otyłości, rozwój zespołu metabolicznego, powikłania sercowo- naczyniowe oraz cukrzycę typu 2. Istotną rolę pełnią również insulinooporność i hiperinsulinemia. Ważnymi czynnikami środowiskowymi zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia PCOS są składowe określane mianem końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs, advanced glycation end products). Produkty te inicjują insulinooporność, syntezę czynników prozapalnych oraz adipogenezę w tkance tłuszczowej. Chemiczne dysregulatory hormonalne (EDC, endocrine disruptors) oraz ich główny przedstawiciel bisfenol A (BPA, bisphenol A) determinują zaburzenia homeostazy ustroju, powodując zaburzenia funkcji hormonalnej wielu gruczołów. Bisfenol A stosowany jest m.in. jako środek zmiękczający w produkcji opakowań do żywności, butelek (w niedalekiej przeszłości także dla niemowląt), rur wodociągowych oraz tapicerki samochodowej [1]. Zespół policystycznych jajników, to jednostka chorobowa, która może dotyczyć każdej kobiety, dlatego zapraszam do zapoznania się z artykułem ukazującym nieoczywiste oblicza zespołu policystycznych jajników oraz wybraną farmakoterapię i fototerapię w PCOS.

Wybrane przykłady farmakoterapii w Zespole Policystycznych Jajników

Metformina i złożone doustne środki antykoncepcyjne

Metformina jest lekiem blokującym glukoneogenezę i lipogenezę. Terapia metforminą przeciwdziała przyrostowi masy ciała poprzez wpływ na szlaki regulujące apetyt w mózgu. Badania dowodzą, że metformina może poprawić biochemiczny hiperandrogenizm i anowulację [2].

Złożone doustne środki antykoncepcyjne w swoim składzie zawierają związki estrogenowe i progestagenowe. Omawiana grupa leków wykorzystywana jest u kobiet z PCOS w celu regulacji cyklu miesiączkowego. Złożone doustne środki antykoncepcyjne są efektywnym rozwiązaniem w poprawie cykliczności miesiączkowej i hirsutyzmu u kobiet z zespołem policystycznych jajników. Warto zaznaczyć fakt, że powyższy przegląd systematyczny i informacja dotycząca hirsutyzmu została zdefiniowana przy ograniczonych dowodach na występowanie nadmiernego owłosienia u kobiet [2].

Leczenie zespołu policystycznych jajników stanowi ogromne wyzwanie dla wszystkich członków personelu fachowego zaangażowanego w proces leczenia PCOS. Aby ograniczyć insulinooporność, objawy hiperandrogenizmu, nieregularne miesiączki oraz zaburzenia metaboliczne, warto wprowadzić terapię łączącą doustne środki antykoncepcyjne z metforminą [2].

Wybrane przykłady fitoterapii w Zespole Policystycznych Jajników

Ekstrakt z korzenia lukrecji

Korzeń lukrecji oddziałuje na gospodarkę androgenową poprzez redukcję poziomu tych hormonów u kobiet i mężczyzn. Stosowanie korzenia lukrecji może wspierać regulację owulacji oraz łagodzić objawy hirsutyzmu. Badania zrealizowane na modelu zwierzęcym wykazały, że ekstrakt z korzenia lukrecji zmniejsza liczbę torbieli jajnikowych w przypadku PCOS wywołanego eksperymentalnie [3].

Berberyna

Berberyna występuje m.in.: w korze i korzeniu berberysu. Berberyna może być stosowana w przypadku zespołu policystycznych jajników zarówno u nastolatek, jak i u w okresie premenopauzalnym. Związek ten ma wielowymiarowe działanie, zwłaszcza w kontekście nadwagi i zaburzeń metabolicznych. Berberyna wspomaga redukcję tkanki tłuszczowej w wyniku zwiększenia uczucia sytości po posiłkach. Powyższa substancja pochodzenia roślinnego wspomaga również wykorzystanie tkanki tłuszczowej na potrzeby energetyczne [3].

Kora cynamonowca cejlońskiego

Kolejnym surowcem wartym omówienia jest kora cynamonowca cejlońskiego. Regularna podaż tego surowca farmakognostycznego pozytywnie oddziałuje na parametry, takie jak: poziom trójglicerydów, wyniki testu obciążenia glukozą, poziom cholesterolu całkowitego oraz LDL, a także poziom testosteronu całkowitego i wolnego. Półroczna terapia korą cynamonowca cejlońskiego w ilości 1,5 g surowca dziennie intensyfikowała częstotliwość menstruacji [3].

Podsumowanie

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to najczęstsze zaburzenie endokrynologiczne, które dotyka kobiety na etapie pierwszej miesiączki, aż do okresu klimakterium. Choroba ta obejmuje szerokie spektrum objawów: od zaburzeń miesiączkowania i hiperandrogenizmu, po insulinooporność i zwiększone ryzyko metaboliczne. Obraz kliniczny choroby może przyjmować różne formy, ale wspólnym mianownikiem PCOS jest długofalowe zagrożenie dla zdrowia reprodukcyjnego i metabolicznego pacjentki [4]. Zespół policystycznych jajników, to przewlekły stan chorobowy wymagający kompleksowej opieki medycznej oraz edukacji pacjentek na każdym etapie ich życia.

PCOS to przewlekłe, wieloaspektowe zaburzenie hormonalne, którego objawy mogą dotyczyć niemal każdej sfery życia kobiety – od płodności po ryzyko chorób metabolicznych.
Metformina i doustne środki antykoncepcyjne to podstawowe opcje farmakoterapii, które mogą regulować cykl menstruacyjny, zmniejszać hirsutyzm i wspomagać leczenie insulinooporności.
Fitoterapia stanowi wartościowe wsparcie leczenia PCOS, szczególnie w łagodzeniu objawów i poprawie parametrów metabolicznych. Szczególnie obiecujące są: korzeń lukrecji, berberyna oraz kora cynamonowca cejlońskiego.
Czynniki środowiskowe, takie jak związki endokrynnie czynne (np. BPA) oraz AGEs, mogą pogłębiać przebieg PCOS i powinny być eliminowane w ramach profilaktyki i leczenia.
Terapia PCOS wymaga indywidualnego podejścia, integrującego farmakoterapię, fitoterapię, zmianę stylu życia i edukację pacjentki.

PIŚMIENNICTWO:

1. Milewicz, A., Kudła, M., Spaczyński, R. Z., Dębski, R., Męczekalski, B., Wielgoś, M., Ruchała, M., Małecka-Tendera, E., Kos-Kudła, B., Jędrzejuk, D., & Agnieszka, A. (2018). The polycystic ovary syndrome: A position statement from the Polish Society of Endocrinology, the Polish Society of Gynaecologists and Obstetricians, and the Polish Society of Gynaecological Endocrinology. Endokrynologia Polska, 69 (4), 328–336.

2. Melin, J., Forslund, M., Alesi, S., Piltonen, T., Romualdi, D., Spritzer, P. M., Tay, C. T., Pena, A., Witchel, S. F., Mousa, A., & Teede, H. (2024). Metformin and combined oral contraceptive pills in the management of polycystic ovary syndrome: A systematic review and meta-analysis. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 109 (2), e817–e836. https://doi.org/10.1210/clinem/dgad465

3. Błecha, K. (2021). Zespół policystycznych jajników – możliwości fitoterapii. Postępy Fitoterapii, 22 (4), 265–268.

4. Rehman, R., Sheikh, A., & Radwan, M. (Red.). (2024). Zespół policystycznych jajników: Od nauk podstawowych do postępów klinicznych, z uwzględnieniem różnych etapów choroby. Wrocław: Edra Urban & Partner.

Autor: mgr farm. Gabriela Lewandowska

Ukończyła studia na kierunku farmacja na Wydziale Farmaceutycznym z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Obecnie pracuje w aptece szpitalnej Mazowieckiego Szpitala Specjalistycznego im. dr. Józefa Psarskiego w Ostrołęce.