Zielona herbata a choroby ginekologiczne 2025

Szczegóły: Kategoria: Profilaktyka; Utworzono: 06 maj 2025

Herbata, po wodzie, jest drugim najczęściej spożywanym napojem na świecie. Zielona herbata (camellia sinensis) to rodzaj herbaty niefermentowanej, która zachowuje wysoką zawartość bioaktywnych substancji o aktywnym spektrum działania dla zdrowia.

W skład zielonej herbaty wchodzi ponad 400 bioaktywnych związków: polifenole, związki mineralne i witaminy. Polifenole zawarte w zielonej herbacie posiadają wiele aktywności, w tym: przeciwzapalne (przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe), neuroprotekcyjne (choroba Alzheimera i Parkinsona), hipoglikemizujące i przeciwnowotworowe [1, 2, 3, 4, 5, 6]. Wśród polifenoli największy potencjał biologiczno-farmakologiczny wykazują katechiny, wśród nich EGCG (galusan epigallokatechiny) [5, 8, 9]. Wykazano, że modyfikacja diety oraz suplementacja EGCG jest skuteczna w leczeniu łagodnych nowotworów złośliwych [2, 7, 8, 9].

Zespół policystycznych jajników – (PCOS)

PCOS dotyka 6–20 proc. kobiet w wieku rozrodczym na całym świecie. Hiperandrogenizm i dysfunkcja owulacji są głównymi przyczynami niepłodności, a towarzyszące im hiperinsulinemia, insulinooporność i często otyłość zwiększają ryzyko zespołu metabolicznego oraz obniżają jakość życia pacjentek.

Według Michel i wsp. [2] czynniki dietetyczne oraz otyłość wyzwalają wystąpienie PCOS u osób predysponowanych genetycznie. W badaniu Colonetti i wsp. [7] obejmującym 169 kobiet z PCOS wykazano, że regularne spożycie zielonej herbaty prowadziło do istotnej redukcji masy ciała. Aktualnie prowadzone jest randomizowane badanie kliniczne (CRD 42021226296) oceniające wpływ zielonej herbaty na przebieg PCOS. Przegląd literatury wskazuje również, że ekstrakt z zielonej herbaty może łagodzić powikłania PCOS, m.in. poprzez obniżenie masy ciała oraz poziomu glikemii [8].

Mięśniaki macicy

Mięśniaki macicy należą do najczęściej diagnozowanych łagodnych nowotworów u kobiet w wieku rozrodczym i występują u około 70 proc. pacjentek. Badania in vitro na komórkach mięśniaków wykazały, że EGCG hamuje ich wzrost poprzez obniżenie ekspresji genów związanych z proliferacją (np. rodziny miRNA), wykazuje działanie antyangiogenne i przeciwwłóknieniowe oraz indukuje apoptozę komórek, m.in. poprzez zmniejszenie ekspresji antyapoptotycznego BCL-2 i zwiększenie poziomu proapoptotycznego BAX. Badania na modelu zwierzęcym potwierdziły korzystny wpływ EGCG na objętość mięśniaków. U pacjentek z mięśniakami macicy suplementacja EGCG, zwłaszcza w połączeniu z witaminą D3, prowadziła do zmniejszenia objętości guzów oraz poprawy jakości życia [8].

Mimo obiecujących wyników mechanizm działania EGCG na mięśniaki macicy nie jest w pełni poznany. Według Michel i wsp. [2] EGCG hamuje aktywność katecholo-O-metylotransferazy (COMT), co prowadzi do obniżenia poziomu estrogenów w komórkach mięśniaków i ograniczenia ich wzrostu. Ponadto EGCG zmniejsza ekspresję cykliny D1 – białka kluczowego dla progresji cyklu komórkowego.

Autorzy cytują także wyniki badań klinicznych z udziałem kobiet z mięśniakami macicy. Redukcja objętości mięśniaków po podaniu EGCG osiągnęła 32,6 proc. W badaniach wykazano, że podawanie EGCG z witaminą D w znacznej mierze redukowało objętość mięśniaków macicy, jak i objawy kliniczne spowodowane ich obecnością. Ze względu na słabą rozpuszczalność i ograniczoną biodostępnością EGCG, prowadzone są badania nad wykorzystaniem jego nanocząsteczek (ProEGCG). Są to próby kliniczne (NCT 04177693, NCT 05409872 i NCT 0536008) nad wpływem zielonej herbaty na rozwój i kliniczny aspekt mięśniaków macicy [2].

Endometrioza

Endometrioza jest przewlekłą chorobą zapalną, dotykającą 5–15 proc. kobiet w wieku rozrodczym. Objawia się przewlekłym bólem w miednicy, dyspareunią, bolesnym miesiączkowaniem i, w niektórych przy padkach, zaburzeniami psychosomatycznymi. Leczenie obejmuje terapię hormonalną oraz, w razie konieczności, interwencję chirurgiczną [ 10, 1 1].

Badania wykazały pozytywny wpływ EGCG, związku obecnego w zielonej herbacie, na łagodzenie objawów endometriozy. Działanie to wynika z właściwości antyangiogennych, proapoptotycznych i przeciwwłóknieniowych. Zarówno badania in vitro, jak i in vivo wykazały, że EGCG obniża ekspresję czynników proangiogennych, takich jak VEGF-A, VEGF- C i VEGFR-2, co prowadzi do zmniejszenia rozmiaru i gęstości mikronaczyń. Dodatkowo EGCG zwiększa ekspresję E-kadheryny, białka adhezyjnego, co może przyczyniać się do ograniczenia rozwoju ognisk endometriozy [2, 8].

Nowotwory złośliwe u kobiet

Nowotwory złośliwe stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia kobiet. Według danych GLOBOCAN, w 2022 roku odnotowano 19,98 mln nowych przypadków nowotworów oraz 9,74 mln zgonów z ich powodu. Prognozy wskazują, że do 2050 roku liczba zachorowań może wzrosnąć do 35 mln. Wśród nowotworów ginekologicznych najczęściej diagnozowane są: rak szyjki macicy, rak endometrium oraz rak jajnika [12].

Badania wskazują, że bioaktywne składniki zielonej herbaty wykazują właściwości przeciwnowotworowe. Mechanizmy ich działania obejmują [3, 4, 8, 9, 1 3, 14]:

hamowanie proliferacji komórek nowotworowych poprzez zatrzymanie cyklu komórkowego w fazie G0/G1,
hamowanie angiogenezy poprzez inhibicję wiązania VEGF z receptorami,
ograniczenie migracji i inwazji komórek nowotworowych poprzez regulację metaloproteinaz macierzy (MMP9) oraz ich inhibitorów (TIMP1),
indukcję apoptozy poprzez modulację szlaków sygnałowych AKT i MAPK,
inne mechanizmy, np. zmniejszenie ekspresji enzymu cyklooksygenazy COX-2, co ogranicza procesy zapalne.

Rak szyjki macicy

Rak szyjki macicy, wywoływany przez przetrwałą infekcję wysokoonkogennymi HPV, jest jedną z głównych przyczyn zachorowań i zgonów kobiet na świecie [12, 15].

Przeprowadza się wiele badań w celu opracowania różnych terapii zależnych od faz rozwoju tego raka, np. cytostatyki i w ostatnim czasie wprowadzona immunoterapia. Zalety EGCG, zawartego w zielonej herbacie, są nadal dyskutowane.

Wykazano jednak w badaniach in vitro, że używanie polifenoli zawartych w zielonej herbacie zwiększa śmierć komórek HPV-16 pozytywnych oraz hamuje onkoproteiny E6 i E7. Odkryto, że EGCG powoduje apoptozę komórek ludzkiego raka szyjki macicy, poprzez zwiększenie poziomu kaspazy 3, obniżenie ekspresji BCL-2 i podwyższenie apoptycznego BAX [16, 17]. Badania in vitro wskazują również, że EGCG może zmniejszać chemiooporność oraz ograniczać ilość toksyn wytwarzanych w wyniku terapii doksorubicyną. Efekt ten zależny był od dawki [16]. Badania Parish i wsp. [17] pokazały, że EGCG wpływa również na hamowanie aktywności EGFR i szlaku związanego z progresją raka PI3K/AKT/mTOR/HIF-1α.

Wykazano także, że EGCG hamuje indukowane przez TGF- -β przejście nabłonkowo-mezenchymalne (EMT) związane z rozwojem raka [16, 17, 18]. Wprowadzenie cząstek nano EGCG, zwiększające biodostępność EGCG, może być rozważone jako opcja dodatkowa do standardowego leczenia tego raka.

Rak endometrium

Rak endometrium to jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet, szczególnie w krajach rozwiniętych [12]. Wciąż poszukuje się nowych terapii wspomagających leczenie standardowe.

Je i wsp. [19] przeprowadzili metaanalizę badań kohortowych, obejmujących ponad 230 000 uczestniczek i 1831 przypadków raka endometrium, analizując wpływ spożycia herbaty (zielonej i czarnej) na rozwój choroby. Wyniki nie wykazały istotnego związku między spożyciem zielonej herbaty a ryzykiem zachorowania na ten nowotwór. Autorzy zalecili jednak dalsze badania.

W 2018 roku Wang i wsp. [20] opisali prolek EGCG w warunkach in vitro i in vivo. Jest on nowym inhibitorem angiogenezy w raku endometrium. Mechanizm jego działania jest podobny jak opisano w podrozdziale o raku szyjki macicy – hamuje szlak PI3K/AKT/mTOR/HIF-1α. Ponadto prolek EGCG zmniejsza ekspresję C XCL12 związaną z migracją komórek raka i jego rozsiewem. Podobne wyniki aktywności EGCG opisano w przeglądzie Włodarczyk i wsp. [8]: dotyczyły one modelu zwierzęcego. Odnotowano zmniejszenie wzrostu guza.

Jednakże autorzy uważają, że zmniejszenie ryzyka rozwoju raka endometrium nie zostało ostatecznie potwierdzone. Wynikać może to ze słabej biodostępności EGCG w organizmach i wymaga dalszych badań.

Rak jajnika

Dane epidemiologiczne wskazują, że jest to rak o największej śmiertelności wśród wszystkich nowotworów ginekologicznych. Związane to jest z rozpoznaniem raka w późnych stadiach zaawansowania klinicznego oraz nawrotami po leczeniu – co powodowane jest rozwojem komórek macierzystych [21].

Badania na liniach komórkowych raka jajnika pokazały, że EGCG ma (tak jak opisywano uprzednio) hamujący wpływ na proliferację komórek i indukowanie apoptozy. Zbadano, że mechanizm ten obejmuje: zmniejszenie ekspresji czynnika jądrowego kappa (NFkB), HIF-1α i genów metyloproteinaz (MMP), oraz wzrost aktywności BAX i kaspazy 3 [8]. Również na liniach komórkowych i na modelu zwierzęcym – w innych badaniach – potwierdzono przeciwnowotworowe działanie EGCG w raku jajnika, opornym na platynę [22].

W kanadyjskim badaniu klinicznym II fazy analizowano skuteczność i bezpieczeństwo stosowania zielonej herbaty, wzbogaconej o EGCG, jako terapii podtrzymującej u pacjentek z zaawansowanym rakiem jajnika (stopień III i IV). Po 1,5 roku obserwacji nie stwierdzono toksyczności, jednak nie uzyskano także jednoznacznych dowodów na skuteczność tej metody w zapobieganiu nawrotom [23].

Kontrowersyjne wyniki badania przedstawiono później. Oceniano, w porównawczym 5-letnim badaniu klinicznym, skuteczność terapii podtrzymującej indolo-3 karbinolem (I3C) – organiczny związek chemiczny, którego źródłem są warzywa i EGCG u kobiet z rakiem jajnika. Badanie obejmowało kobiety leczone chemioterapią i wymienionymi środkami oraz wyłącznie chemioterapią lub wyłącznie obserwowane. Autorzy zbadali, że długoterminowe stosowanie I3C i EGCG wydłużało zarówno PFS, jak i OS. Jest to zatem nowa terapia wspomagająca standardowe leczenie raka jajnika [24].

Podsumowanie

Katechiny zielonej herbaty, zwłaszcza EGCG, wykazują potencjalnie korzystne działanie w leczeniu nowotworów ginekologicznych i mogą stanowić uzupełnienie standardowych terapii. Należy jednak uwzględnić możliwość interakcji farmakokinetycznych EGCG z innymi lekami, co wymaga dalszych badań klinicznych [25].

Zatem, aspekt ten wymagałby analizy stosowanych terapii u pacjentów i EGCG, a także rozszerzonych badań klinicznych [25].

PIŚMIENNICTWO:

1. Yan R, Cao Y. The safety and efficacy of dietary epigallocatechin gallate supplementation for the management of obesity and non-alcoholic fatty liver disease: recent updates. Biomedicines. 2025;13 (1): 206. doi: 10.3390/biomedicines13010206.

2. Michel R, et al. Common beverage consumption and benign gynecological conditions. Beverages (Basel). 2024;10 (2): 33. doi: 10.3390/beverages10020033.

3. Singh S, Verma R. Exploring the therapeutic potential of flavonoids in the management of cancer. Curr Pharm Biotechnol. 2025;26 (1): 17–47. doi: 10.2174/0113892010297456 240327062614.

4. Zhao T, et al. Green tea (Camellia sinensis): a review of its phytochemistry, pharmacology, and toxicology. Molecules. 2022;27 (12): 3909. doi: 10.3390/ molecules27123909.

5. Chipofya E, et al. The neuroprotective effect of rooibos herbal tea against Alzheimer's disease: a review. Mol Nutr Food Res. 2025;69 (1): e202400670. doi: 10.1002/ mnfr.202400670.

6. Li J, et al. Association of tea consumption with all-cause/cardiovascular disease mortality in the chronic kidney disease population: an assessment of participation in the national cohort. Ren Fail. 2025;47 (1): 2449578. doi: 10.1080/0886022X.2025.2449578.

7. Colonetti L, et al. Green tea promotes weight loss in women with polycystic ovary syndrome: systematic review and meta-analysis. Nutr Res. 2022;104:1–9. doi: 10.1016/j. nutres.2022.03.009.

8. Włodarczyk M, et al. Epigallocatechin gallate for the treatment of benign and malignant gynecological diseases—focus on epigenetic mechanisms. Nutrients. 2024;16 (4): 559. doi: 10.3390/nu16040559.

9. Markowska A, et al. Role of epigallocatechin gallate in selected malignant neoplasms in women. Nutrients. 2025;17 (2): 212. doi: 10.3390/nu17020212.

10. Kanti FS, et al. Pain phenotypes in endometriosis: a population-based study using latent class analysis. BJOG. 2025;132 (4): 492–503. doi: 10.1111/1471–0528.18021.

11. Collie B, et al. The current applications of metabolomics in understanding endometriosis: a systematic review. Metabolites. 2025;15 (1): 50. doi: 10.3390/metabo15010050.

12. Bray F, et al. Global cancer statistics 2022: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries. CA Cancer J Clin. 2024;74 (3): 229–263. doi: 10.3322/caac.21834.

13. Liu B, et al. The interplay of exercise and green tea: a new road in cancer therapy. Cancer Cell Int. 2025;25 (1): 6. doi: 10.1186/s12935–024–03632–7.

14. Singh S, Verma R. Exploring the therapeutic potential of flavonoids in the management of cancer. Curr Pharm Biotechnol. 2025;26 (1): 17–47. doi: 10.2174/0113892010297456240327 062614.

15. Sahasrabuddhe VV. Cervical cancer: precursors and prevention. Hematol Oncol Clin North Am. 2024;38 (4): 771–781. doi: 10.1016/j.hoc.2024.03.005.

16. Wang G, et al. Epigallocatechin-3-gallate and its nanoformulation in cervical cancer therapy: the role of genes, microRNA, and DNA methylation patterns. Cancer Cell Int. 2023;23 (1): 335. doi: 10.1186/s12935–023–03161–9.

17. Parish M, et al. Green tea in reproductive cancers: could treatment be as simple? Cancers (Basel). 2023;15 (3): 862. doi: 10.3390.

18. Panji M, et al. Suppressing effects of green tea extract and epigallocatechin-3-gallate (EGCG) on TGF-β-induced epithelial-to-mesenchymal transition via ROS/Smad signaling in human cervical cancer cells. Gene. 2021;794:145774. doi: 10.1016/j.gene.2021.145774.

19. Je Y, Park T. Tea consumption and endometrial cancer risk: meta-analysis of prospective cohort studies. Nutr Cancer. 2015;67 (5): 825–830. doi: 10.1080/01635581.2015.1040521.

20. Wang J, et al. A prodrug of green tea polyphenol (-) -epigallocatechin-3-gallate (Pro-EGCG) serves as a novel angiogenesis inhibitor in endometrial cancer. Cancer Lett. 2018;412:10–20. doi: 10.1016/j.canlet.2017.09.054.

21. Siegel RL, et al. Cancer statistics, 2024. CA Cancer J Clin. 2024;74 (1): 12–49. doi: 10.3322/ caac.21820.

22. Li X, et al. S100A4/NF-κB axis mediates the anticancer effect of epigallocatechin-3- gallate in platinum-resistant ovarian cancer. iScience. 2024;27 (2): 108885. doi: 10.1016/j. isci.2024.108885.

23. Trudel D, et al. A two-stage, single-arm, phase II study of EGCG-enriched green tea drink as a maintenance therapy in women with advanced-stage ovarian cancer. Gynecol Oncol. 2013;131 (2): 357–361. doi: 10.1016/j.ygyno.2013.08.019.

24. Kiselev VI, et al. A new promising way of maintenance therapy in advanced ovarian cancer: a comparative clinical study. BMC Cancer. 2018;18 (1): 904. doi: 10.1186/s12885–018–4792–9.

25. Kyriacou NM, et al. Green tea catechins as perpetrators of drug pharmacokinetic interactions. Clin Pharmacol Ther. 2025. doi: 10.1002/cpt.3547.

Autorzy:

PROF. DR HAB. N. MED. JANINA MARKOWSKA

Specjalista ginekolog-położnik i ginekolog-onkolog.

LEK. JACEK TULIMOWSKI

Konsultant merytoryczny w dziedzinie ginekologii. Specjalista ginekolog – położnik – ultrasonolog. Przez wiele lat związany z Kliniką Nowotworów Narządów Płciowych Kobiecych Centrum Onkologii w Warszawie. Oprócz wykonywania pracy zawodowej od wielu lat zajmuje się propagowaniem wiedzy medycznej w mediach.