Otyłość to choroba przewlekła o złożonej etiologii, która stanowi czynnik ryzyka wielu chorób: cukrzycy typu 2, układu krążenia, zaburzeń hormonalnych, a także nowotworów złośliwych i wielu innych np. choroby zatorowo-zakrzepowej. Od 1974 eksperci WHO zakwalifikowali otyłość do chorób cywilizacyjnych (ICD10 E66).

 

• Wdrożenie strategii wczesnego zapobiegania otyłości może obniżyć stale rosnącą liczbę nowotworów złośliwych

 

Zgodnie z klasyfikacją WHO nadwagę i otyłość definiuje BMI (wskaźnik masy ciała, body mass index). Nadwaga to BMI 25,0-29,9 kg/m², a otyłość to BMI 30,0-39,9 kg/m². Jeśli BMI ≥40 kg/m² to jest otyłość olbrzymia.

Otyłość to czynnik rozwoju nowotworów

Ustalono, że otyłość jest czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworów złośliwych w różnych lokalizacjach (wg. danych z przeglądu w Mol. Oncol. Z 2021 obejmuje aż 13 różnych nowotworów). Ostatnie dane epidemiologiczno-obserwacyjne pokazują, że związek z nadwagą lub otyłością ma 55% raków diagnozowanych u kobiet i 24% raków diagnozowanych u mężczyzn; u kobiet głównie to: rak piersi, endometrium i część raków jajnika.

Inne nowotwory mogące mieć związek z wysokim BMI, to rak jelita grubego, przełyku, trzustki, tarczycy, nerek i prostaty. Uważa się, że w roku 2070 nastąpi podwojenie zachorowalności na nowotwory związane z otyłością w stosunku do roku 2020.

Rozwój nowotworów u otyłych

Istnieje kilka hipotez dotyczących rozwoju i progresji pewnych typów nowotworów złośliwych u osób z otyłością:

• teoria adipokinowa zakłada, że tkanka tłuszczowa otyłych wydziela adipokiny i cytokiny prozapalne. Czynniki te, czynne metabolicznie, o właściwościach prozapalnych, mitogennych i proangiogennych wspierają rozwój i progresję raka;
• teoria insulinowa oparta jest na związku między otyłością a cukrzycą typu 2, odpornością na insulinę i wzroście IGF-1. Zarówno insulina i IGF-1 oraz wydzielane przez adipocyty tkanki tłuszczowej czynniki wzrostu biorą udział w mechanizmach proliferacji i apoptozy komórek, promując rozwój raka głównie poprzez szlaki sygnałowania PI3K/AKT i mTOR;
• teoria zmienionej odpowiedzi immunologicznej zakłada, że hormonalnie czynna tkanka tłuszczowa jest źródłem licznych cytokin i chemokin, które powodują zapalenie mające związek z rakiem – z angiogenezą, inwazją i przerzutowaniem;
• teoria nadmiaru estrogenów dotyczy rozwoju nowotworów złośliwych u kobiet. Oparta jest na wydłużonej ekspozycji na estrogeny endogenne lub zawarte w HTZ, niezrównoważone progesteronem. Dotyczy to głównie rozwoju raka piersi i endometrium.

Badania ustaliły, że wysokie BMI może zwiększać prawdopodobieństwo nawrotów raka, osłabia skuteczność chemioterapii a także zwiększa umieralność z powodu raka. Wyniki analizy 57 nadań kohortowych ustaliły, że najniższa śmiertelność u chorych z rakiem dotyczy osób z prawidłowym BMI. Na każde 5 kg/m² przyrostu BMI umieralność z powodu nowotworów wzrasta o 10%.

Otyłość a nowotwory złośliwe u kobiet

Rak endometrium (EC)

Analiza obejmująca ponad 12 000 EC i ponad 108 000 osób w grupie kontrolnej wykryła ścisłą zależność pomiędzy wzrostem BMI i rozwojem EC; wzrost częstości występowania raka był istotny. Poza tym odnotowano częstsze nawroty raka i wzrost śmiertelności wraz ze wzrostem BMI.

Rak piersi

Ryzyko rozwoju sporadycznego raka jest największe u kobiet po menopauzie. W czasie rozpoznania 50% pacjentek ma nadwagę lub otyłość. Przyrost masy ciała o 5 km/m² zwiększa ryzyko rozwoju raka o 12%.

Kobiety otyłe mają gorszą przeżywalność w stosunku do chorych z prawidłową masą ciała, a rak diagnozowany jest u nich częściej z przerzutami w lokalnych węzłach chłonnych. Redukcja BMI obniża częstość nawrotów raka.

Rak jajnika

Otyłość związana jest z gorszym przeżyciem w raku surowiczym o niskim stopniu złośliwości (LGSC). Konsorcjum Raka Jajnika na podstawie 39 badań kohortowych u kobiet z rakami potwierdziło tą dodatnią zależność (RR=1,93).

Rak szyjki macicy

Związany z otyłością zespół metaboliczny zwiększał wzrost zachorowalności o 26%. Ustalono, że korelacja ta dotyczyła głównie wzrostu ryzyka zakażeniem HPV 16 i 18 i unikania należytej kontroli ginekologicznej, przez otyłe kobiety.

Podsumowanie

Z przedstawionych danych wynika, że wdrożenie strategii wczesnego zapobiegania otyłości może obniżyć stale rosnącą liczbę nowotworów złośliwych mających związek z otyłością.

AUTORZY:

PROF. DR HAB.N. MED. JANINA MARKOWSKA - Specjalista ginekolog-położnik onkolog, Katedra i Klinika Onkologii UM w Poznaniu

PROF. DR HAB. N. MED. ZBIGNIEW KOJS - Specjalista radioterapii onkologicznej, specjalista ginekologii i położnictwa, specjalista ginekologii onkologicznej, wieloletni konsultant krajowy w dziedzinie ginekologii onkologicznej.

LEK. MED. JACEK TULIMOWSKI - Konsultant merytoryczny w dziedzinie ginekologii. Specjalista ginekolog – położnik – ultrasonolog. Przez wiele lat związany z Kliniką Nowotworów
Narządów Płciowych Kobiecych Centrum Onkologii w Warszawie. Oprócz wykonywania pracy zawodowej od wielu lat zajmuje się propagowaniem wiedzy medycznej w mediach.

Fot.John Diez

 

CYTAT: Markowska J. Kojs Z. Tulimowski J.; Wpływ otyłości na rozwój nowotworów; Nowy Gabinet Ginekologiczny 2/2022.

Piśmiennictwo:

Int. J. Gynaecol. Obstet. 2021; 155 Suppl.1,123-34.

JAMA, 2021; 4(3), e213520.

Clinical Chemistry. 2018; 64,1,154.

Trends Immunol. 2020; 41(2), 172.

Mol. Oncology. 2021; 15(3), 790.

Cancers. 2020; 12(5), 1191.

Curr. Obes. Rep. 2021; 10(2), 100.

Obesity. 2022; 30(1), 28.

Obst. Gynecol. Sci. 2020; 63(3), 215.

Int. J. Epidemiol. 2018; 45(3), 884.

Molecules. 2021; 26(6), 1659.

Int. J. Women Health. 2022; 14, 57.