Nowoczesna diagnostyka prenatalna. Badania prenatalne służą do rozpoznawania wad wrodzonych i chorób genetycznych płodu już we wczesnym okresie ciąży. Właściwa i wczesna diagnoza ma ogromne znaczenie dla losów ciąży.
Dzięki badaniom prenatalnym na obecnym poziomie rozwoju medycyny można podjąć leczenie dziecka już w łonie matki i podać prognozę dotyczącą terapii i rehabilitacji dziecka po urodzeniu. Niektóre choroby są sprzężone z wiekiem, np. zespół Downa, który częściej występują u kobiet po 35 roku życia. Inne, takie jak zespoły mikrodelecji, spotykane są z tą samą częstotliwością, niezależnie od wieku matki.
Nowoczesna diagnostyka prenatalna - przyczyny wad
Przyczyną wad genetyczne mogą być:
- Aberracje w obrębie DNA:
- Monogenowe - dotyczą jednego genu (np.fenyloketonuria, albinizm, daltonizm);
- Poligenowe - spowodowane wieloma czynnikami (np. cukrzyca);
- Aberracje w obrębie chromosomów (aneuploidie);
- Aberracje liczbowe, autosomalne: zespół Downa (trisomia 21), zespół Edwardsa (trisomia 18), zespół Patau’a (trisomia 13);
- Aberracje liczbowe chromosomów płciowych – zespół Turnera (monosomia X), zespół Klinefeltera (XXY), trisomia chromosomu X i inne;
- Aberracje strukturalne - uszkodzone lub zrośnięte chromosomy (np. Zespół Pradera).
- Mikrodelecje (utrata niewielkiego fragmentu chromosomu), np. zespołu DiGeorge'a (delecja 1p36), zespołu Smith i Magenis (delecja 17p11.2) i zespołu Wolfa i Hirschhorna (delecja 4p16.3.
- Choroby pojedynczego genu - rozwijają się wskutek uszkodzenia jednego genu, niezależnie od innych czynników genetycznych oraz wpływu środowiska.
Nowoczesna diagnostyka prenatalna - Choroby jednogenowe
Choroby jednogenowe, to różnego rodzaju anomalie wrodzone charakteryzujące się umiarkowanym bądź ciężkim fenotypem klinicznym, z takimi objawami jak np. zaburzenia metabolizmu, wady wrodzone, opóźnienie rozwoju, umiarkowane lub ciężkie upośledzenie, utrata wzroku bądź słuchu. Choroby jednogenowe, które są sprzężone z płcią mogą być dziedziczone recesywnie lub dominująco. Zmutowany gen znajduje się na chromosomie X. W przypadku chorób dziedziczonych recesywnie najczęściej chorują mężczyźni ze względu na posiadany tylko jeden chromosom X. Kobieta zachoruje, jeśli odziedziczy obydwa zmutowane chromosomy X, co zdarza się bardzo rzadko. Zwykle kobiety są nosicielami mutacji i mogą przekazać taki gen swojemu potomstwu, czasami mogą mieć niewielkie objawy choroby.
W przypadku chorób sprzężonych z płcią dziedziczonych dominująco chorują zarówno kobiety jak i mężczyźni – do zachorowania wystarczy odziedziczenie jednego chromosomu X z mutacją genu. Przykładami takich mutacji jest rodzinna hipercholesterolemia, polipowatość jelita grubego, zespół Marfana, achondroplazja (karłowatość).
Nowoczesna diagnostyka prenatalna - badania prenatalne
Badania prenatalne dzielą się na:
- nieinwazyjne badania przesiewowe – test PAPP-A, badanie USG, testy oparte o oznaczenie wolnokrążącego DNA płodowego we krwi matki,
- inwazyjne, np. amniopunkcja lub biopsja kosmówki.
Podczas ciąży wolne płodowe DNA przedostaje się z łożyska do krwi matki i krąży w jej krwiobiegu wraz z jej własnym DNA. Krew matki zawiera mieszaninę fragmentów DNA pochodzących z:
- komórek matki (ok. 90%),
- kosmówki płodowej (ok. 10%).
Badania prenatalne najnowszej generacji VERACITY i VERAgene wykrywają różnice sekwencji DNA matki (cfDNA) i płodu (cffDNA) umożliwiając bardzo dokładną analizę aberracji chromosomowych u dziecka. Oparte są o zaawansowaną technologię wykorzystującą opatentowane narzędzie TACS (target capture sequences). Umożliwia to pominięcie zmienności liczby kopii, powtarzających się elementów DNA oraz złożonej budowy genomu. Dzięki temu czułość i swoistość testów jest na poziomie prawie 100%. Testy można przeprowadzić w dowolnym tygodniu ciąży, ale nie wcześniej niż od 10 tygodnia.
Nieinwazyjne testy prenatalne
Testy VERACITY i VERAgene, których wyłącznym dystrybutorem są Laboratoria Medyczne Synevo, należą do jedynych nieinwazyjnych testów prenatalnych, w których można jednocześnie badać aneuploidie, mikrodelecje oraz choroby pojedynczego genu. Testy umożliwiają także wykrywanie aneupliodii w ciążach bliźniaczych, zespołu znikającego płodu, w także można je wykonać w przypadku pozyskania komórki jajowej od dawczyni lub surogacji. Możliwe jest również określenie płci dziecka.
W badaniu VERAgene wykrywane jest 2000 mutacji i 100 chorób jednogenowych (mutacje punktowe) i określone jest ryzyko ich wystąpienia dla każdej ciąży badanej pary. Test odróżnia i analizuje obecne w krwi kobiety ciężarnej wolne pozakomórkowe DNA mamy i jej dziecka oraz, dodatkowo, materiał genetyczny ojca wyizolowany z wymazu pobranego z wewnętrznej strony policzka. Dzięki temu można ocenić ryzyko zachorowania dziecka lub nosicielstwa genu recesywnego, który będzie przekazywany w kolejnych pokoleniach, w przypadku jeśli u obojga rodziców lub tylko u jednego (matka lub ojciec) potwierdzono mutację.
Dolna granica zawartości wolnokrążącego DNA płodu niezbędna do uzyskania wiarygodnego wyniku wynosi ok. 4%. Procent frakcji płodowej DNA wzrasta wraz z wiekiem ciąży. Przyczyny zbyt niskiego cffDNA uniemożliwiające właściwą ocenę ryzyka, to zazwyczaj za wczesny okres ciąży (poniżej 10 tygodnia), otyłość matki, nieprawidłowa wielkość łożyska, złożone wady genetyczne płodu, ale także inne nie zawsze możliwe do ustalenia. Rzadko, ale się zdarza, że przez cały okres ciąży poziom DNA płodu nie przekroczy wymaganej granicy dla przeprowadzenia testu. Wynika to z szeregu czynników lub ich różnorodnych kombinacji.
Jeśli przy niskiej frakcji płodowej DNA analiza dokonana byłaby tylko na podstawie DNA matki, to istnieje duże ryzyko uzyskania wyników fałszywych (zarówno dodatnich jak i ujemnych), może też płód męski zostać uznany za żeński.
Wyniki fałszywe lub nieinformacyjne (brak wyniku) mogą być również w przypadku:
- wczesnego obumarcia jednego z bliźniąt,
- bliskiego pokrewieństwa rodziców,
- wrodzonych lub nabytych mutacji genetycznych u matki,
- po przeszczepie szpiku u matki,
- ciąży mnogiej ≥3 płodów.
Nieinwazyjne testy prenatalne są testami przesiewowymi. Wynik testu ocenia ryzyko wystąpienia wady i nie może być traktowany jako badanie rozstrzygające. Może być natomiast wskazaniem do wykonania badania inwazyjnego. Oceny wyników badań prenatalnych dokonuje lekarz lub zespół lekarzy, w tym również genetyk.
AUTOR: Iwona Kozak-Michałowska - Dyrektor ds. Nauki i Rozwoju Synevo
Artykuł opublikowany w numarze 1/2022 Nowy Gabinet Ginekologiczny.
Cytat: Nowoczesna diagnostyka prenatalna – badania nieinwazyjne NIPT. Kozak-Michałowska I. Nowy Gabinet Ginekologiczny, 1/2022
Dowiedz się więcej:
Więcej artykułów w "Nowy Gabinet Ginekologiczny" - zamów prenumeratę lub kup prenumeratę w naszym sklepie.
